Wat is een fight, flight of freeze reactie?

Je kent het wel: je staat op het punt een belangrijke presentatie te geven, en plotseling versnelt je hartslag, wordt je adem oppervlakkig, en voel je spanning door je hele lichaam. Dit is geen toevallige reactie - het is een oeroud overlevingsmechanisme dat nog steeds dagelijks een rol speelt in je leven.

De wetenschappelijke basis

De polyvagaal theorie van Dr. Stephen Porges toont aan dat ons zenuwstelsel drie verschillende toestanden kent:

Sociaal verbonden (veilig):

• Ontspannen lichaam
• Rustige ademhaling
• Helder denken
• Open voor contact
• Natuurlijke energie

Fight/flight (mobilisatie):

• Verhoogde hartslag
• Gespannen spieren
• Snelle ademhaling
• Focus op gevaar
• Actiebereidheid

Freeze (immobilisatie):

• Vertraagde hartslag
• Afgevlakte emoties
• Dissociatie
• Mentale verstarring
• Energieverlies

Het natuurlijke herstelproces

In de natuur zien we hoe dieren na een stressvolle situatie of conflict automatisch herstellen. Een gazelle die een aanval overleeft, zal trillen om de opgebouwde spanning los te laten. Dit 'trillen' is een natuurlijk mechanisme om het zenuwstelsel te resetten.

Bij mensen wordt dit natuurlijke herstelproces vaak geblokkeerd door onze neo-cortex - het denkende deel van ons brein. We onderdrukken deze natuurlijke respons omdat:

• We het als 'ongepast' zien
• We geleerd hebben onszelf te beheersen
• We de betekenis niet begrijpen
• We de sensaties als oncomfortabel ervaren
• We denken dat we 'er overheen moeten zijn'

De opeenstapeling van onafgeronde reacties

Het is belangrijk te begrijpen dat we niet één, maar tientallen onafgeronde stress-responsen kunnen meedragen. Elke keer dat een fight, flight of freeze reactie niet volledig wordt afgerond, laat dit sporen na in ons systeem.

De opslag in het lichaam

Deze onafgeronde reacties worden opgeslagen in wat we de deep-frontal-line noemen - een belangrijke spier- en fasciaketen die van je voeten tot je hoofd loopt. Specifieke gebieden die vaak spanning vasthouden zijn:

• De nekspieren (de spieren die je hoofd draaien en buigen)
• Het middenrif (je belangrijkste ademhalingsspier)
• De heupbuiger (ook bekend als de 'zielespier')
• De binnenbeenspieren (de spieren die je benen bij elkaar houden)

Deze keten is betrokken bij:

• Het vasthouden van spanning
• Het opslaan van onverwerkte emoties
• Het beschermen van vitale organen
• Het reguleren van stress-responsen
• Het beïnvloeden van onze houding en beweging

Meer dan alleen 'grote' trauma's

Deze reacties treden niet alleen op bij levensbedreigende situaties. Je systeem reageert ook op:

• Dagelijkse stress
• Sociale spanning
• Werkdruk
• Relatieconflicten
• Kleine teleurstellingen

De fysieke impact

Elke stress-respons laat sporen na in je lichaam:

Fight reactie:

• Spanning in kaak en schouders
• Gebalde vuisten
• Voorwaartse houding
• Oppervlakkige ademhaling
• Verhoogde spierspanning

Flight reactie:

• Spanning in benen en voeten
• Rusteloosheid
• Neiging tot terugtrekken
• Verhoogde waakzaamheid
• Moeilijk kunnen ontspannen

Freeze reactie:

• 'Bevroren' spierpatronen
• Koude extremiteiten
• Verminderde darmactiviteit
• Vertraagde ademhaling
• Energieverlies

De emotionele en mentale component

Deze reacties gaan gepaard met specifieke emotionele en mentale patronen:

Fight:

• Irritatie en woede
• Drang tot confrontatie
• Verdedigende houding
• Kritische gedachten
• Behoefte aan controle

Flight:

• Angst en onrust
• Vermijdingsgedrag
• Piekeren over uitwegen
• Plannen maken
• Behoefte aan ontsnapping

Freeze:

• Emotionele verdoving
• Machteloosheid
• Gedachten die 'vastlopen'
• Besluiteloosheid
• Disconnectie van anderen

De link met beperkende overtuigingen

Elke keer dat je systeem in een stress-respons schiet, kunnen er nieuwe beperkende overtuigingen ontstaan:

Fight leidt tot:

• "Ik moet me verdedigen"
• "De wereld is vijandig"
• "Ik sta er alleen voor"

Flight creëert:

• "Ik ben niet veilig"
• "Ik moet altijd een uitweg hebben"
• "Ik kan dit niet aan"

Freeze versterkt:

• "Ik ben machteloos"
• "Er is geen uitweg"
• "Ik kan niets doen"

Onderdrukte emoties en trauma

Deze reacties kunnen leiden tot:

• Opgesloten emotionele energie
• Chronische spanningspatronen
• Terugkerende gedragspatronen
• Vastzittende overtuigingen
• Systemische blokkades

De weg naar regulatie

Het goede nieuws is dat je zenuwstelsel ook kan leren om:

• Sneller te herstellen
• Subtielere signalen te herkennen
• Flexibeler te reageren
• Veiligheid te ervaren
• Natuurlijk te reguleren

Dit betekent ook het:

• Toestaan van natuurlijke trillingen
• Erkennen van opgeslagen spanning
• Werken met de hele deep-frontal-line
• Respecteren van het tempo van je systeem
• Creëren van veiligheid voor herstel

Een nieuwe kijk

Deze reacties zijn geen vijand - ze zijn je systeem dat probeert je te beschermen. De sleutel ligt niet in het onderdrukken van deze responsen, maar in het begrijpen en reguleren ervan.

Begin met deze vraag: Welke van deze reacties herken je in je dagelijks leven, en wat proberen ze je te vertellen?