Wat is dissociatie?
Dissociatie is een psychologisch mechanisme waarbij je tijdelijk een verbroken verbinding ervaart tussen je gedachten, gevoelens, herinneringen of besef van identiteit. Zoals een stop in je meterkast springt bij overbelasting, zo kan je systeem 'uitschakelen' wanneer emoties of ervaringen te overweldigend worden. Dit is geen zwakte, maar een ingenieuze overlevingsstrategie.
De wetenschappelijke basis
Vanuit de polyvagale theorie weten we dat dissociatie een diepe overlevingsreactie is. Het is de meest primitieve beschermingsrespons van ons autonome zenuwstelsel, die optreedt wanneer vechten of vluchten geen optie meer is.
Kenmerken van het autonome zenuwstelsel in dissociatie:
- Vertraagde hartslag
- Verminderde spijsvertering
- Verlaagde lichaamstemperatuur
- Afgenomen spierspanning
- Oppervlakkige ademhaling
Gradaties van dissociatie
Dissociatie bestaat in verschillende intensiteiten:
Milde dissociatie:
- Dagdromen
- 'Op de automatische piloot' zijn
- Momenten van afwezigheid
- Lichte vervreemding
- Tijdelijk verminderd contact met emoties
Matige dissociatie:
- Emotionele verdoving
- 'Watten in je hoofd' gevoel
- Verminderd lichaamsgevoel
- Vervreemding van omgeving
- Moeite met concentratie
Diepe dissociatie:
- Volledig emotioneel afgesplitst
- Sterke derealisatie/depersonalisatie
- Verlies van tijdsbesef
- Extreme disconnectie met lichaam
- Fragmentatie van ervaring
- Vergeten van volledige gebeurtenissen
- Verlies van belangrijke persoonlijke informatie
Fysieke signalen
Je lichaam geeft duidelijke signalen bij dissociatie:
In je lichaam:
- Koude handen en voeten
- Verminderde spierspanning
- Veranderde ademhaling
- Wazig zicht
- Tintelingen of gevoelloosheid
In je houding:
- Ingevallen borstkas
- Naar binnen gekeerde schouders
- Slappe lichaamshouding
- Verminderde gelaatsexpressie
- Vertraagde bewegingen
Het beschermende aspect
Dissociatie treedt op als beschermingsreactie bij:
- Overweldigende emoties
- Traumatische ervaringen
- Extreme stress
- Onverwerkte herinneringen
- Situaties die te intens zijn om te verwerken
Het stelt je in staat je af te scheiden van de realiteit of bepaalde aspecten van je persoonlijke ervaring om de emotionele impact te verminderen.
De triggers
Dissociatie kan getriggerd worden door:
- Stressvolle situaties
- Emotionele confrontaties
- Fysieke overbelasting
- Sociale druk
- Herinneringen aan eerdere overweldiging
De impact op je systeem
Langdurige dissociatie beïnvloedt:
Je lichaam:
- Chronische spanning in de deep-frontal-line
- Verstoorde ademhalingspatronen
- Verminderde spijsvertering
- Energetische blokkades
- Verzwakte lichaamsgewaarwording
Je emotionele leven:
- Moeite met voelen van emoties
- Verminderde connectie met anderen
- Verstoorde stressregulatie
- Beperkt vermogen tot intimiteit
- Verminderd zelfcontact
De weg terug naar verbinding
Herstel van dissociatie vraagt om:
- Veiligheid in je systeem
- Graduele exposure aan sensaties
- Opbouw van lichaamsbewustzijn
- Respecteren van je grenzen
- Erkenning van de beschermfunctie
Wanneer zoek je hulp?
Het is tijd om hulp te zoeken als:
- Dissociatie je dagelijks leven beïnvloedt
- Je vaak 'tijd kwijt' bent
- Je je chronisch verdoofd voelt
- Relaties eronder lijden
- Je niet meer bij je emoties kunt
- Je belangrijke gebeurtenissen vergeet
- Je moeite hebt met je identiteitsbesef
Een nieuwe kijk
Dissociatie is niet je vijand - het is een deel van je dat je beschermt tegen overweldiging. De sleutel ligt niet in het forceren van 'aanwezig zijn', maar in het creëren van voldoende veiligheid zodat je systeem kan ontspannen.
Begin met deze vraag: Als je dissociatie zou zien als een beschermengel in plaats van een vijand, wat zou die beschermengel je proberen te vertellen?